پرتو درمانی یا رادیوتراپی، یکی از روشهای اصلی درمان سرطان است که در آن از پرتوهای پرانرژی (مانند اشعه ایکس یا پروتونها) برای تخریب ساختار DNA سلولهای سرطانی استفاده میشود. هدف نهایی این فرایند، توقف تقسیم سلولی، کوچک کردن تومور و از بین بردن کامل سلولهای بدخیم با کمترین آسیب ممکن به بافتهای سالم اطراف است.
فرایند پرتو درمانی معمولاً طی چند هفته انجام میشود تا به سلولهای سالم فرصت ترمیم داده شود. این روش درمانی بسته به نوع و پیشرفت بیماری، میتواند به دو صورت پرتو درمانی خارجی (تابش دستگاه از بیرون بدن) یا پرتو درمانی داخلی (قرار دادن منبع رادیواکتیو در داخل بدن/براکیتراپی) اجرا گردد. پزشکان اغلب رادیوتراپی را به عنوان یک درمان مکمل در کنار جراحی و شیمیدرمانی برای افزایش شانس بهبودی بیمار تجویز میکنند.
پرتو درمانی یا رادیوتراپی چگونه سرطان را درمان میکند؟
در این مقاله با انواع روشها، عوارض جانبی، مراقبتهای قبل و بعد و پاسخ به سوالات متداول آشنا شوید. راهنمایی دقیق برای بیماران.
شنیدن نام سرطان و روشهای درمان آن میتواند برای هر کسی نگرانکننده باشد. یکی از رایجترین و موثرترین روشهای درمان سرطان، پرتودرمانی یا همان رادیوتراپی (Radiation Therapy) است. شاید برایتان سوال باشد که پرتوها دقیقاً چطور سلولهای سرطانی را از بین میبرند و آیا این روش دردناک است؟ در این مقاله جامع که بر اساس جدیدترین اطلاعات پزشکی جهان تهیه شده است، با زبانی ساده و دقیق به تمام سوالات شما پاسخ میدهیم. هدف ما این است که با آگاهی کامل و خیالی آسودهتر، مسیر درمان خود یا عزیزانتان را طی کنید.
پرتودرمانی دقیقا چگونه عمل میکند؟
پرتودرمانی نوعی درمان سرطان است که از پرتوهای انرژی با قدرت بالا (مانند اشعه ایکس یا پروتونها) برای کشتن سلولهای سرطانی استفاده میکند. این پرتوها با آسیب رساندن به DNA سلولهای سرطانی عمل میکنند.
وقتی DNA این سلولها آسیب میبیند، آنها دیگر نمیتوانند تقسیم شوند و رشد کنند؛ در نتیجه میمیرند یا کوچک میشوند. بدن شما سپس این سلولهای مرده را تجزیه و دفع میکند. نکته مهم این است که اگرچه پرتوها ممکن است به سلولهای سالم اطراف نیز برخورد کنند، اما سلولهای سالم توانایی بیشتری در ترمیم خود نسبت به سلولهای سرطانی دارند.
اهداف اصلی رادیوتراپی چیست؟
پزشکان ممکن است پرتودرمانی را در مراحل مختلف و با اهداف متفاوتی تجویز کنند:
- درمان قطعی (Curative): برای از بین بردن کامل تومور و درمان سرطان.
- کمک درمان (Adjuvant): پس از جراحی یا شیمیدرمانی برای از بین بردن سلولهای میکروسکوپی باقیمانده.
- کوچک کردن تومور (Neoadjuvant): قبل از جراحی برای کوچک کردن تومور تا برداشتن آن آسانتر شود.
- تسکین دهنده (Palliative): برای کاهش علائم سرطان پیشرفته (مانند درد یا تنگی نفس) و بهبود کیفیت زندگی بیمار.
| نوع روش | نحوه انجام | کاربرد اصلی | نکته مهم برای بیمار |
|---|---|---|---|
| پرتودرمانی خارجی (EBRT) | دستگاهی در خارج از بدن، پرتوهای انرژی بالا را به سمت تومور هدایت میکند. | درمان اکثر انواع سرطان (ریه، سینه، پروستات و غیره) | نیازی به بستری شدن ندارد و مانند عکسبرداری رادیولوژی بدون درد است. |
| پرتودرمانی داخلی (براکیتراپی) | منبع رادیواکتیو (دانه، نوار یا کپسول) در داخل یا نزدیکی تومور قرار داده میشود. | سرطانهای سر و گردن، رحم، پروستات و چشم | ممکن است نیاز به قرنطینه کوتاه مدت داشته باشید تا از اطرافیان محافظت شود. |
| پرتودرمانی سیستمیک | داروی رادیواکتیو از طریق بلعیدن یا تزریق وارد خون شده و در سراسر بدن میچرخد. | سرطان تیروئید و درمان درد در استخوانهای درگیر سرطان | مایعات بدن (ادرار، بزاق) تا مدتی حاوی مواد رادیواکتیو خواهند بود. |
| پرتودرمانی حین جراحی (IORT) | تابش پرتو مستقیم به تومور یا بستر تومور در حین عمل جراحی باز. | جلوگیری از عود مجدد سرطان پس از برداشتن تومور | به پزشک اجازه میدهد دوز بالایی را بدون آسیب به بافتهای سالم اطراف بدهد. |
انواع روشهای پرتودرمانی کدامند؟
بسته به نوع سرطان و محل آن و پزشک یکی از روشهای زیر را انتخاب میکند:
۱. پرتودرمانی خارجی (EBRT)
این رایجترین نوع رادیوتراپی است. در این روش، دستگاهی بزرگ بیرون از بدن حرکت میکند و پرتوهای انرژی را دقیقاً به ناحیه تومور میتاباند. این فرآیند شباهت زیادی به عکسبرداری با اشعه ایکس دارد، با این تفاوت که دوز اشعه بسیار بالاتر است. برای اطلاع از مراکز پرتو درمانی مجهز به این تکنیک کلیک کنید.
۲. پرتودرمانی داخلی (براکیتراپی)
در این روش، منبع تابش (که میتواند به شکل دانه، نوار یا کپسول باشد) در داخل بدن و در نزدیکی یا داخل تومور قرار داده میشود. این روش اجازه میدهد دوز بالایی از اشعه به تومور برسد در حالی که بافتهای سالم اطراف آسیب کمتری میبینند.
مراحل انجام پرتودرمانی: چه انتظاری داشته باشیم؟
فرآیند درمان معمولاً شامل مراحل زیر است:
- جلسه شبیهسازی (Simulation): قبل از شروع درمان اصلی، تیم پزشکی موقعیت دقیق بدن شما را تعیین کرده و نقاطی را روی پوست علامتگذاری میکنند تا پرتوها در هر جلسه دقیقاً به همان نقطه بتابند.
- برنامهریزی درمان: متخصصان فیزیک پزشکی دوز دقیق و زاویه تابش را محاسبه میکنند.
- جلسات درمان: معمولاً ۵ روز در هفته و به مدت چند هفته انجام میشود. هر جلسه حدود ۱۰ تا ۳۰ دقیقه طول میکشد، اما تابش اشعه تنها چند دقیقه زمان میبرد و کاملاً بدون درد است.
برای اطلاع از هزینه پرتو درمانی میتونی اینجا اینجا کلیک کنید.
برای انجام این مراحل با پیشرفتهترین دستگاهها، میتوانید به صفحه معرفی مرکز پرتو درمانی مراجعه کنید.
عوارض جانبی پرتودرمانی (آنچه باید بدانید)
عوارض جانبی به ناحیه تحت درمان و دوز اشعه بستگی دارد. این عوارض معمولاً موقتی هستند و پس از پایان درمان از بین میروند. شایعترین عوارض عبارتند از:
- خستگی مفرط: احساس خستگی شدید که با استراحت برطرف نمیشود.
- تغییرات پوستی: پوست ناحیه درمان ممکن است قرمز، خشک، تیره یا دچار خارش شود (شبیه آفتابسوختگی).
- ریزش مو: فقط در ناحیهای که پرتو تابیده میشود (نه کل بدن).
سایر عوارض خاص بسته به محل درمان متفاوت است؛ مثلاً پرتودرمانی سر و گردن ممکن است باعث خشکی دهان شود، یا پرتودرمانی شکم ممکن است تهوع ایجاد کند.
رژیم غذایی و مراقبتهای حین درمان
برای مدیریت بهتر شرایط در طول درمان، رعایت نکات زیر توصیه میشود:
- هیدراته بمانید: نوشیدن آب کافی بسیار حیاتی است.
- پروتئین مصرف کنید: گوشت بدون چربی، تخممرغ و حبوبات به ترمیم بافتها کمک میکنند.
- مراقبت از پوست: از لوسیونهای بدون عطر استفاده کنید، ناحیه تحت درمان را نسایید و از قرار گرفتن آن در معرض نور مستقیم خورشید خودداری کنید.
آیا پرتودرمانی دردناک است؟
خیر، تابش اشعه در حین درمان هیچگونه دردی ندارد و احساسی مشابه گرفتن عکس رادیولوژی دارد. با این حال، عوارض جانبی مانند التهاب پوست که بعد از چند جلسه ایجاد میشوند، ممکن است باعث ناراحتی یا سوزش شوند.
آیا بعد از رادیوتراپی بدنم رادیواکتیو میشود و برای دیگران خطرناک هستم؟
در پرتودرمانی خارجی (رایجترین نوع)، بدن شما رادیواکتیو نمیشود و تماس با کودکان یا زنان باردار بلافاصله پس از جلسه درمان هیچ خطری ندارد. اما در برخی انواع پرتودرمانی داخلی (کاشت دانه)، ممکن است محدودیتهای موقتی برای تماس نزدیک با دیگران وجود داشته باشد که پزشک به شما اطلاع خواهد داد.
آیا پرتودرمانی باعث ریزش موی سر میشود؟
پرتودرمانی فقط باعث ریزش مو در ناحیهای که تحت درمان است میشود. مثلاً:
- اگر سر شما تحت درمان باشد، موهای سرتان میریزد.
- اگر ناحیه لگن درمان شود، موهای سرتان نمیریزد.
نتیجهگیری
پرتودرمانی یکی از ارکان اصلی مبارزه با سرطان است که با پیشرفت تکنولوژی، بسیار دقیقتر و کمعارضهتر از گذشته شده است. اگرچه شنیدن نام رادیوتراپی ممکن است دلهرهآور باشد، اما دانستن اینکه این روش چگونه سلولهای سرطانی را هدف قرار میدهد و چه انتظاراتی باید داشت، میتواند استرس شما را کاهش دهد. به یاد داشته باشید که تیم پزشکی شما در تمام مراحل برای مدیریت عوارض و حمایت از شما حضور دارند.
مهم: این مطلب صرفاً جنبه آموزشی دارد. در صورت مشاهده علائم جدید یا نگرانکننده در طول درمان، حتماً بلافاصله با متخصص رادیوتراپی یا پرستار خود مشورت کنید.
منابع:
https://cancersages.com/blog/what-is-radiation-therapy/
https://www.cancerresearchuk.org/about-cancer/treatment/radiotherapy/what-is-radiotherapy
سوالات متداول
پرتودرمانی روشی درمانی است که در آن از اشعههای پرانرژی برای از بین بردن سلولهای سرطانی یا جلوگیری از رشد آنها استفاده میشود.
اشعههای پرانرژی با آسیب رساندن به DNA سلولهای سرطانی، مانع تقسیم و تکثیر آنها شده و باعث مرگ سلولهای سرطانی میشوند.
پرتودرمانی بیشتر برای درمان انواع سرطانها استفاده میشود، اما در برخی بیماریهای غیرسرطانی نیز کاربرد دارد.
در برخی موارد بله، اما اغلب پرتودرمانی همراه با جراحی، شیمیدرمانی یا ایمونوتراپی برای افزایش اثربخشی درمان انجام میشود.
پرتودرمانی به دو نوع اصلی خارجی (پرتو از خارج بدن) و داخلی یا براکیتراپی (پرتو از داخل بدن) تقسیم میشود.
هر جلسه پرتودرمانی معمولاً بین چند دقیقه تا ۲۰ دقیقه زمان میبرد، اما آمادهسازی ممکن است کمی طولانیتر باشد.
خیر. خود فرایند پرتودرمانی بدون درد است، اما ممکن است عوارضی در طول یا پس از درمان ایجاد شود.
عوارض بسته به ناحیه درمان متفاوت است و میتواند شامل خستگی، التهاب پوست، ریزش مو در محل درمان و تهوع باشد.
بیشتر عوارض موقتی هستند و پس از پایان درمان بهتدریج برطرف میشوند، اما در موارد نادر عوارض طولانیمدت ممکن است رخ دهد.
پیگیری منظم پزشکی، رعایت توصیههای پزشک، تغذیه مناسب و گزارش هرگونه علامت غیرعادی به پزشک اهمیت دارد.